27 Ağustos 2025
Avrupa’nın farklı ülkelerindeki üniversite kütüphanelerini hedef alan ve 19. yüzyıla ait nadir eserlerin çalındığı geniş çaplı hırsızlık zinciri, son 80 yılın en büyük kitap soygunu olarak kayıtlara geçti. Europol’ün “Puşkin Operasyonu” adını verdiği soruşturma kapsamında şimdiye dek tamamı Gürcistan vatandaşı 9 şüpheli tutuklandı. Çalınan eserler arasında Aleksandr Puşkin ve Nikolay Gogol gibi Rus klasiklerinin nadir baskıları da bulunuyor. Kaynak: BBC Türkçe.
Estonya’da başlayan iz, Avrupa’ya yayıldı
Nisan 2022’de Estonya’daki Tartu Üniversitesi Kütüphanesi’ne gelen iki kişi, Puşkin ve Gogol’ün sekiz kitabını inceledi. Kısa süre sonra orijinallerin yerini, kütüphane mühürleri ve envanter numaraları dahi taklit edilmiş, gerçeğine çok benzeyen kopyaların aldığı fark edildi. Haftalar içinde bu kez Tallinn Üniversitesi Kütüphanesi’nden on nadir kitap kayboldu. Yaklaşık 18 ay boyunca Baltık ülkelerinden Finlandiya’ya, İsviçre’den Fransa’ya uzanan bir hatta çok sayıda kütüphane benzer yöntemlerle hedef alındı; bazı yerlerde orijinaller sahte kopyalarla değiştirildi, bazılarında ise emanet alınan eserler geri getirilmedi.
“Kitap büyücüsü” hapis yatıyor
Soruşturma kapsamında ilk yakalanan isim 48 yaşındaki Beqa Tsirekidze oldu. Estonya ve Letonya’da yargılanan Tsirekidze, Tartu ve Tallinn soygunlarının da yer aldığı üç suçtan mahkûm edildi ve Estonya’da 3 yıl 3 ay hapis cezasına çarptırıldı. Antika kitap ticareti ve restorasyonuyla uğraştığını söyleyen Tsirekidze, “Bir kitabın değerini elime alır almaz anlarım” sözleriyle kendisini “kitap büyücüsü” olarak nitelendirdi. Tsirekidze’nin oğlu Mate ve eşi Ana Gogoladze de Varşova Üniversitesi Kütüphanesi’nde güvenlik kameralarına yansıdı; ikili, yaklaşık 600 bin dolarlık toplam 73 nadir eserin çalındığı süreçte tutuklanarak mahkûm edildi.
Üniversite kütüphaneleri hedefte: “Tacın mücevherlerini söküp almak gibi”
Varşova Üniversitesi’nin hem Sovyet öncesi hem Sovyet sonrası dönemden gelen zengin koleksiyonunda yer alan eserlerin bir kısmı, 1944 Varşova Ayaklanması’ndaki yangınlardan mucizevi şekilde kurtulmuştu. Üniversiteden Prof. Hieronim Grala, yaşananları “İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük soygun” sözleriyle tanımlayarak “Sanki tacın mücevherlerini söküp almak gibi” benzetmesini yaptı. Uzmanlar, nadir Rusça eserlerin 2022–2024 döneminde piyasada ciddi değer artışı yaşamasının hırsızlıkları teşvik ettiğine, bazı kütüphanelerde nadir eser kullanımına ilişkin gevşeyen kuralların da güvenlik açıklarını büyüttüğüne dikkat çekiyor.
Mühürler iz bırakıyor ama her zaman yeterli değil
Kütüphaneler dünyada geleneksel olarak eserleri mühürlerle işaretliyor. Bu mühürler bir eserin kökenine dair ipuçları verebilse de Sovyet dönemindeki “fazlalık satışı” uygulamaları, kapatılan koleksiyonlar ve dolaşıma erken tarihlerde giren kitaplar nedeniyle mühürlü bir eserin pazarda yasal olarak bulunması da mümkün olabiliyor. Ayrıca mühürler kimyasal yöntemlerle silinebiliyor, eski sayfalar usta restorasyonlarla değiştirilebiliyor; bu tür izleri çoğu zaman ancak uzman koleksiyoncular fark edebiliyor.
Moskova bağlantısı iddiaları ve müzayede tartışması
Litvanya’da yargılanan Mikhail Zamtaradze, sahte belgelerle 17 nadir kitabı sipariş ettiğini, 12’sini yüksek kaliteli kopyalarla değiştirdiğini, 5’ini de geri getirmediğini kabul etti; eserleri “Moskova’dan gelen bir siparişle” Belarus’a gönderdiğini ve karşılığında kripto para aldığını iddia etti. Varşova Üniversitesi’ne ait bazı eserlerin Moskova’daki LitFund müzayede evinde satışa çıktığına dair bulgular tartışma yarattı. LitFund ise etkin kütüphanelere ait mühürlü eserleri satışa kabul etmediklerini, her kitabın uzmanlarca incelendiğini ve satıcıların yasal köken beyanı verdiğini savunuyor.
Soruşturma sürüyor: Kayıp eserler ve firari şüpheliler
Europol koordinasyonunda birden fazla ülkede yapılan aramalara karşın, bazı şüphelilerin henüz yakalanmadığı, Avrupa’nın en değerli nadir kitapları arasında sayılan bazı eserlerin de hâlâ kayıp olduğu belirtiliyor. En az bir şüphelinin Fransa’da yargılanmayı beklediği aktarılırken, soruşturmanın yeni gözaltılar ve iade talepleriyle genişlemesi bekleniyor.
Güvenlik için çağrı: Envanter ve erişim kuralları sıkılaştırılsın
Uzmanlar, nadir eser odaklı koleksiyonlarda erişim protokollerinin sıkılaştırılmasını, düzenli ve izlenebilir envanter kontrollerinin standart hâle getirilmesini, mühür ve kimliklendirme yöntemlerinin güçlendirilmesini öneriyor. Yüksek çözünürlüklü gözetim, gelişmiş kayıt sistemleri ve uzman denetimi, benzer hırsızlık girişimlerinin erken tespiti için kritik önemde görülüyor.
Haberimiz, BBC Türkçe’de yayımlanan “Avrupa’da son 80 yılın en büyük kitap soygunu” başlıklı derleme temel alınarak hazırlanmıştır.